Philip Roth "Wzburzenie"

Philip Roth Wzburzenie

Podpisuję się pod apelem: Nagroda Nobla dla Philipa Rotha. 

Dopóki żyje. W 2013 przeszedł na pisarską emeryturę. Jego czas jest, co oczywiste, policzony. Szanowne jury wciąż ma jednak szansę nagrodzić pisarza, którego podziwia tak wielu czytelników. Za racjonalizm, krystalicznie czysty niczym przeźroczysta woda sty, pozbawiony jakichkolwiek udziwnień, bohaterów z krwi i kości, opowieści o podstawowych problemach egzystencjalnych człowieka, często z dodatkiem aktualnych zagadnień społecznych. 

Amerykanie szczególnie powinni go kochać, bo Roth nie wstydzi się przynależności do tego narodu. Choć jest bezwzględny dla jego ciemnych stron. Krytyczny wobec kabotyńskiej mocarstwowości. Przeciwny uleganiu lobby militarnemu. I to chyba utrudnia jego odbiór.

Ja lubię w pisaniu Rotha przede wszystkim jego bohaterów – ludzi postawionych wobec zagadek losu. Często są to młodzi ludzie, którzy chcą jak najlepiej, ale coś idzie nie tak… Tak miały się sprawy także we wcześniej przeze mnie czytanej powieści Nemesis. O tym jest też Wzburzenie. O płaceniu ceny za bycie intelektualistą. O byciu outsiderem. O wolności wyboru i odpowiedzialności.

Poza tym lubię go za zakamuflowaną erudycję. Jego umiejętność odniesienia się w swoich powieściach do klasycznych tekstów kultury amerykańskiej i światowej jest wręcz legendarna. We Wzburzeniu spotkamy się z ideami Bertranda Russella z eseju Dlaczego nie jestem chrześcijaninem.

Roth w Princeton 1964 r.

Wzburzenie (Indignation) to powieść z suspensem. Postaram się więc go nie zdradzić. Wspomnę tylko o budzącym szczerą sympatię bohaterze tej książki – młodym chłopaku, który wyrywa się z domu, gdzie pomagał ojcu, rzeźnikowi. Będąc bardzo utalentowanym młodym człowiekiem z ubogiej rodziny, pozbawionym zakorzenienia wśród inteligencji, wybiera przypadkowy college, byle dalej od domu. Marzy o karierze prawniczej. Ma wszystkie atuty – błyskotliwy umysł, pracowitość, doskonałą pamięć, talent oratorski, jasność i bezkompromisowość w myśleniu. Jednak ma też nieugięty charakter, jest indywidualistą, który nie na wszystko się zgodzi. Przyjdzie mu za to zapłacić. Jego prostolinijność i wierność liberalnym wartościom pokazana jest w starciu z wszechobecną hipokryzją Ameryki lat 50. Przygody młodego żydowskiego studenta Marcusa na konserwatywnej chrześcijańskiej uczelni w Ohio, gdzie udział w 40 mszach jest warunkiem ukończenia studiów, rozśmieszają i zasmucają jednocześnie. Szczególnie w obliczu koniunkturalnych, nieszczerych, bo nie majacych nic wspólnego z wyznawanym głośno Bogiem, ale za to opłacalnych politycznie, dzisiejszych prób zdominowania życia życiem publicznego przez życie wyznaniowe w Polsce AD 2014... 

Jaką cenę trzeba zapłacić za bycie sobą, jeśli jest się w ateistycznej mniejszości, w dzisiejszym świecie? O tym pisze Roth. Ale bez obaw, nie są to wykłady. Roth opisuje przygody (w tym także pierwszą przygodę miłosną) młodego chłopaka na uczelni. Widzimy grzecznego, zaczytanego, ambitnego, skromnego, codziennie w tym samym uczelnianym stroju chłopaka, który musi zarabiać na siebie w kantynie. Marcus myśli, że jak będzie się bardzo starał, to wszystko jakoś się ułoży... (Jakże jest mi to bliskie.) Jednak los ma dla niego odmienne plany. Mieszkać  w akademiku prowincjonalnego uniwersytetu w Ohio w 1951 roku okazuje się wyzwaniem dla skrajnego racjonalisty i do tego nonkomformisty. A rozważania, o których wspominam, pojawiają się mimochodem, ale są nie do uniknięcia dla wnikliwego czytelnika, prowadzonego przez Rotha przez lekturę... jak dobry i szczery przyjaciel. W tle jeden z najbardziej absurdalnych konfliktów zbrojnych z udziałem USA -  wojna w Korei.

Życie mogłoby być takie proste, gdybyśmy tylko pozwolili żyć po swojemu... i sobie, i innym. Dziwny jest ten świat. A Philip Roth pokazuje to jak nikt. 

________________________________________

Czytamy serie wydawnicze - seria Nike [Czytelnik]