Javier Marias "Twoja twarz jutro"

Javier Marias Twoja twarz jutro. Taniec i sen

- „Nie wie pani, co jest z tą książką? Ostatnio ludzie bardzo ją kupują.” - powiedzieli w moim MATRASIE. 

- „Podobno to arcydzieło, godne Nobla…” - odpowiedziałam. 

A teraz sprawdziłam. Czytając drugą część trylogii, bo pierwsza została już wykupiona.

Nie jest to zła rzecz. Rozumiem tych, którzy poddali się urokowi tej powieści. Jest w pewnym sensie hipnotyzująca. Głównie z powodu często używanych, niemal nadużywanych powtórzeń, repetycji - słów, fraz, cytatów, motywów, postaci. Daje to wrażenie zapętlenia. Najsilniejszym środkiem stylistycznym Mariasa, stosowanym przez niego z wielkim upodobaniem, jest jednak retardacja. Metoda stop-klatki, ulubiona figura stylistyczna Prousta. Kiedy spodziewamy się, że bohater gwałtownie wstanie i wybiegnie lub zamachnie się mieczem i zetnie komuś głowę  (a dzieło Mariasa jest pastiszem powieści szpiegowskich), zaczyna się taniec w zwolnionym tempie. Najpierw czytamy, co mogłoby się zdarzyć, gdyby tak się stało, potem jakie wspomnienia to nasuwa bohaterowi, następnie następuje szereg dygresji przenoszący czytelników np. w czasy wojny domowej w Hiszpanii, na koniec miecz spada, ale nie tam, gdzie się spodziewaliśmy…

Trzeci znak rozpoznawczy Mariasa to obsesyjna i bezowocna, bo nieprzynosząca samopoznania, introspekcja głównego bohatera. Specyficzna, bo nieznośnie analityczna i zimna, całkowicie pozbawiona prawdy uczuciowej. Zupełnie, jakby o przeżyciach bohatera wypowiadał się autystyk z tytułem profesora. Zresztą kimś takim jest właśnie główny bohater – Jaime, Jack, Jacques Deza. Multilingwistyczny Hiszpan, nauczyciel literatury z doświadczeniami na Oksfordzie, na kontrakcie w jakiejś jednostce specjalnej w Londynie. Jest kimś w rodzaju profilera. W jednej z napisanych przez siebie charakterystyk napisał jakby o sobie: „Wiele osób doświadcza swojego życia, jakby stanowiło materię do jakiegoś drobiazgowego raportu”. To brzmi jak definicja tej powieści.

Dobre w tej powieści są za to postaci kobiece, opisywane z dużym zrozumieniem i znawstwem, choćby jak ta Włoszka, która pośrednio stała się powodem dla użycia miecza: „[…] rozstawała się ze swoją młodością bardzo opieszale, pośród teatralnych gestów i wielkiej liczby pomniejszych kaprysów, jeżeli miała też większe kaprysy, to szczęśliwie nie mnie przypadło w udziale być ich świadkiem, spełniać je ani się nich wyłgiwać.” Włoszka wypełniona cała botoksem, o którym nasz bohater wie niewiele, a kiedy chce wiedzieć więcej, dzwoni po prostu do swojej byłej żony. I choć tak naprawdę pragnie jej powiedzieć, że chciałby wrócić do niej i do dzieci, to jednak przez jakieś 30 stron wypytuje ją o jad kiełbasiany.  Mowi dziękuję i  odkłada słuchawkę.

Oj, trudno mi polubić i utożsamić się, a choćby i współczuć tak przedstawionemu bohaterowi. Nie ma między nami chemii :)

Co do autora, to doceniam jego erudycyjne wtręty z zakresu literatury hiszpańskiej i angielskiej. Szkoda, że jego wiedza dotycząca innych części świata pozostawia wiele do życzenia, no w każdym razie nie wykracza poza przeciętną godną hiszpańskiego gimnazjalisty. Tak to wygląda, kiedy użalając się nad bombardowanymi miastami potrafi wymienić zaledwie Londyn i Hamburg, a z kolei mówiąc o sposobach działania mafii ze Wschodniej Europy wrzuca do jednego worka Rosjan, Albańczyków, Ukraińców i Polaków – jako wiernych naśladowców  metod KGB, a  może nawet NKWD. Nasi by się pewnie obrazili… Gdyby tylko zdołali przebić się przez te setki płynących potokiem słów i dygresji. Trochę się śmieję, ale taka erudycja mi nie imponuje, a nawet sprawia wrażenie, że sporo w tym pisania pod publiczkę - przyszłych anglosaskich odbiorców dzieł Mariasa. Czytelników w Kosowie i Polsce chyba Marias nie przewidział...

Najlepsze w tej powieści, naprawdę poruszające są wspomnienia ojca bohatera z czasów frankistowskich. To jest autentyczne. Skądinąd wiadomo, że ojciec samego Mariasa był więziony w tych czasach. Bratobójcze walki, zabójstwa, tortury, które nigdy nie zostały rozliczone tkwią w Hiszpanach jak szpikulec w ranie. A straszne to były historie.

Okrucieństwo i zdolność człowieka do bestialstwa to zresztą główna oś napędowa tej powieści. Inne jej centralne motywy to samotność porzuconego mężczyzny i niemożność poznania drugiego człowieka naprawdę. Nie da się poznać „czyjejś twarzy jutro” – przewidzieć czyjegoś zachowania, czyichś wyborów. To niemożliwe.

Podsumowując jest to dość dobra powieść. Przemyślana stylistycznie. Zawierająca wiele smaczków, historycznych, filologicznych. Treściowo jednak płaska – godna naszych czasów. Pisana jakby autor koniecznie chciał, żebyśmy nie odchodzili, żebyśmy jeszcze posłuchali… Pozostawiła mnie całkowicie obojętną. Niestety nie tęsknię do czytania kolejnych części, żeby nie wiem o jakie postmodernistyczne poszukiwania skarbu chodziło... Nie jest to poziom Umberto Eco, pomimo pewnych podobieństw oraz otrzymania nagrody Prix Formentor  - cennego literackiego wyrożnienia otrzymanego w 2013 za całokształt twórczości. Nagrodę tę otrzymali m.in. Jorge Luis Borges i Saul Bellow oraz w 1967 r. nasz Gombrowicz za Kosmos, a po wznowieniu jej w 2011r r.:

• 2011: Carlos Fuentes
• 2012: Juan Goytisolo
• 2013: Javier Marias