...Cień wiatru czyli sentymentalizm do potęgi

Carlos Ruiz Zafon Cień wiatru 

Wzięłam tę książkę z półki, gdzie zalegała od jakichś pięciu lat, bo potrzebowałam do skompletowania marcowej Trójki e-pik coś z TOP 100 BBC, a nie mogłam nigdzie dostać Znowu w Brideshead Evelyna Waugha ani Okruchów dnia Kazuo Ishiguro. 

Przyjemnie jest czytać powieść, której akcja toczy się w Barcelonie. Wraz z bohaterem jechać tramwajem po wąskich uliczkach tego miasta w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, wyskakiwać na rogu, spacerować po Rambli, wchodzić do księgarni, wpadać na kawę z pianką i cynamonem. To lekkie, łatwe i przyjemne. Choć mogłoby być jeszcze lepiej. Np. u Zafona Barcelona niestety nie leży nad morzem, nie jest portem, nie jest rozrysowana według planu Cerdy 20m (szerokość ulicy) x 113m x 113m (wymiary budynku), nie jest katalońska… Brak tam zapachów i sugestywnych kolorów. Dobrze oddane są tylko budynki, pomieszczenia, ciemne zakamarki. 

Udanym nawiązaniem do tradycji literackiej jest wprowadzenie dwóch kontrastowych postaci głównych: idealisty, romantyka, i przy okazji, prawiczka Daniela oraz realisty, brutalisty i używającego życia Fermina. Wyczuwacie to? Coś jak Don Kichot i Sancho Pansa. To niesie powieść całkiem długo i skutecznie. Niestety z czasem zostaje zapaćkane nadmiarem postaci drugoplanowych.

Inna dobra rzecz: najciekawszym wątkiem powieści jest wątek ojca i syna Semperów – księgarza i jego następcy oraz nieobecnej fizycznie, ale mentalnie tak, zmarłej matki chłopca. Powieść się zaczyna od pokazania ich bliskości, ich więzi, ich tajemnicy. Pomysł jest dobry i wart skupienia się na nim. Niestety wszystko to jest psute niepotrzebną banalną ckliwością, już od pierwszego dialogu, na który się natykamy w książce:

- Danielu, to, co dzisiaj zobaczysz, masz zachować wyłącznie dla siebie – ostrzegł mnie ojciec. – Nikomu ani słowa. Nikomu. Nawet twojemu przyjacielowi Tomasowi. - Nawet mamie? – spytałem cichutko. 

‘Spytałem cichutko?’ Oj, niedobrze… Źle się to zapowiada…
No, i niestety moje obawy sprawdziły się co do joty.

Cień wiatru okazał się pseudoerudycyjną powieścią, niby o książkach i księgarzach, ale równie dobrze wątek chronienia za wszelką cenę książek tajemniczego Caraxa przed niezrozumiałym mścicielem, który chce je spalić, mógłby dotyczyć znaczków pocztowych…

Autor żongluje konwencjami powieściowymi, z czego najłatwiej porusza się w konwencji gotyckiej powieści typu Walter Scott i pensjonarskiej francuskiej, gorzej w kryminale. Co ciekawsze fragmenty zalatują także XIX- wieczną powieścią o formowaniu się charakteru młodego mężczyzny.

Ale co jest owym centrum powieści, o którym tak interesująco pisał Orhan Pamuk? Co u Zafona stanowi jądro powieści, które albo jest mocne i przyciąga nas jako czytelnika, albo jest rozmyte, banalne i od dawna wyeksploatowane? 

Ktoś kiedyś powiedział, że w chwili, kiedy zaczynasz zastanawiać się, czy kochasz kogoś, przestałeś go już kochać na zawsze.

No bo niestety, Zafonowi tak naprawdę chodzi w Cieniu wiatru o to, komu odda swoje serduszko młody Daniel Sempere. Autor mnoży konwencje, postaci, zwroty akcji, szukając w gruncie rzeczy odpowiedzi tylko na jedno proste pytanie: czy młody niedoświadczony seksualnie bohater wybierze na swój pierwszy raz kobietę-anioła czy raczej kobietę-ladacznicę. Miliony pensjonarek znają to: „w wyobraźni błądził swoimi delikatnymi dłońmi po jej ciele”, miliony pensjonarek to lubią…

- Kocham cię. 
Zaczęły bić dzwony […] 

Wewnętrzna historia jest mdła, dlatego Zafon wprowadza wciąż nowe postaci, nowe wątki, nowe zwroty akcji, a jak nie wie, co z daną postacią począć, to po prostu ją uśmierca (np. Nurię Monfort) i każe jej zostawić list, w którym wyjaśnia postępowanie tej postaci, objaśnia jej charakter i jej wpływ na akcję powieści. Słabizna.

A już najbardziej mnie bulwersuje sposób odwoływania się do czasów frankistowskich, traktowania prześladowań, tortur jak jakiegoś elementu wystroju sceny. Negatywny bohater Fumero - policjant, raz śledczy, raz krążący po ulicach niczym stójkowy – a to sika na pobitego przez siebie Fermina, a to zabija aresztanta strzałem w usta. Zafon wtrąca takie obrazki - powiedzmy sobie szczerze z innej bajki, bardzo naturalistyczne w formie i przygniatające w treści - na luziku, bez najmniejszego komentarza, podczas, kiedy każde mrugnięcie powiek jakiejś panny jest analizowane po stokroć. Coś tu nie gra. Nie można pisać o wszystkim, bo wychodzi o niczym, panie Zafon.

Zdarzają się tu perełki w postaci pojedynczych zdań, jak to, że odczytanie powieści bywa różne, bo utwór jest jak lustro - czytelnik widzi w nim przede wszystkim to, co sam przyniósł. W lustrze, które postawił przede mną Zafon, widać konsternację i komunikat 'Brak połączenia. Spróbuj jeszcze raz".

________________________________________

Trójka e-pik i Z półki