Martin Gilbert 'Noc kryształowa'

Martin Gilbert Noc kryształowa. Preludium do zagłady

Tłum. Jacek Lang

Wydawnictwo Replika Axis, Poznań 2010

Dzisiaj przypada kolejna rocznica Kristallnacht z 1938 roku. Noc potłuczonego szkła, o której już (zdaje się) nie uczą w szkołach. 

Jednej nocy i w ciągu następnego dnia na terytorium hitlerowskich Niemiec, dołączonej Austrii i zaanektowanych za zgodą Europy czechosłowackich Sudetach (zajętych jak dziś Krym ‘na prośbę’ tamtejszych Niemców) zaczął się Holokaust.

Autor książki, sir Martin Gilbert, posiadł dar pisania bardzo skrótowego i treściwego. Jednocześnie nie idzie na łatwiznę: nie ma zalewu dat i nazw. Swoją książkę skomponował z czterech głównych części: przestawienia niekwestionowanych faktów dotyczących tematu, pokazania przyczyn i konsekwencji Nocy kryształowej, podania przykładów bohaterskich obrońców Żydów oraz końcowego zestawu map. Wielkim atutem są cytaty ze świadectw uczestników wydarzeń. Widać, że bardzo bliskim mu wątkiem są dziecięce ofiary wojny. Sam jako kilkulatek został ewakuowany z Anglii do Kanady w ramach programu ratowania dzieci żydowskich. Dzięki tej zrozumiałej inklinacji autora mamy w książce opowiedzianych sporo nieznanych faktów dotyczących dobrych ludzi dających schronienie dzieciom żydowskim.

Gilbert jest niezwykle płodnym autorem. Przede wszystkim zasłynął jako biograf Winstona Churchilla. Ma też na koncie także takie tytuły jak I Wojna Światowa, II Wojna Światowa.  Duże tytuły, prawda? Po przeczytaniu w dwa wieczory książki o Nocy Kryształowej - podkreślę, że wspanialego czytania - bez najmniejszego znużenia, jestem absolutnie gotowa uwierzyć, że jego pozostałe pozycje można bezpiecznie brać do ręki. Bo ten autor pisze tylko to, co ważne. Selekcja materiału jest imponująca. Logika wywodu godna podziwu. Obrazowość tekstu przemawia do wyobraźni. No i te mapy - doskonałe, pomocne. Dopiero zobaczenie na uproszczonym rysunku miejsc, gdzie dokonano zniszczeń pokazuje… masową skalę tego procederu. Skalę podporządkowania się fuhrerowi i jego obsesyjnej ideologii. A już najbardziej przejmująca jest mapka transportów niemieckich Żydów do pierwszych obozów śmierci pod Rygą z zaznaczonymi  godzinami przyjazdów, które były jakże skrupulatnie przestrzegane... Dzięki temu maszyna śmierci działała jak naoliwiona, jeszcze zanim zajął się nią buchalter Eichmann…

Szef bojówek SA, najwierniejszej służby Hitlera

Od 1933 roku Hitler i jego ludzie pracowali propagandowo, żeby uczynić z Żydów niemieckich podludzi. Ze współczesnych badań psychologicznych i socjologicznych wiemy, że odebranie godności  - w tym cech ludzkich -  wrogowi ułatwia jego późniejsze zabijanie. Paradoksem jest, jak względnie niewielu Żydów było w Niemczech - ok. 500 tys. we wszystkich częściach III Rzeszy – co stanowiło mniej niż 1% całej populacji. Jednak wokół problemu rozwiązania kwestii żydowskiej ogniskowała się polityka i ideologia hitlerowska już od 1933 r. Żydzi stali się kozłami ofiarnymi. Niemcy ‘aryjscy’ potrzebowali wewnętrznego wroga. Odzyskiwali dobre samopoczucie po przegranej wojnie. Tak to działa.

Trudno było jednak tak od razu zwrócić masy ludzkie przeciw dotyczczasowym dobrym sąsiadom. Żydzi niemieccy byli zakorzenieni na tych terenach od czasów rzymskich, w większości zasymilowani. Należeli najczęściej do klasy mieszczańskiej, uprawiali wolne zawody. Nie było tam subkultury sztetla, ruchów chasydzkich, biedoty żydowskiej odróżniającej się wyglądem, językiem i kulturą od rodowitych Niemców. Za to było wielu zasłużonych obywateli, w tym bohaterskich żołnierzy Wielkiej Wojny.

Ale wystarczyło 5 lat wytrwalej propagandy, przemówień, filmów, artykułów prasowych, wystaw poświęconych ideologii streszczającej się w haniebnych słowach: Żyd to nie jest człowiek, Żyd to jest wesz, którą trzeba i można zgnieść. Za tym szło ustawodawstwo – kilkanaście, z czasem nawet ponad 20 ustaw rocznie odbierających stopniowo prawa obywatelskie, zawodowe, w końcu ludzkie Żydom niemieckim. Najsłynniejsze z nich to Ustawy Norymberskie z września 1935 o ochronie czystości rasy aryjskiej skierowane przeciw Żydom, Cyganom i czarnym. Pisałam o nich TU.

Obojętność wobec krzywdy żydów stała się normą.

To z powodu tej długotrwałej ‘pracy nad nienawiścią’ stało się możliwe to, co zdarzyło się w nocy z 9 na 10 listopada 1938. Stopniowo zobojętniano Niemców na krzywdę Żydów - grupy wybranej do spełnienia roli kozła ofiarnego. Pierwszą częścią działań było pokazanie, że Żydzi nie mają praw do swojej własności i do swoich miejsc kultu. Zorganizowane grupy, na rozkaz, także grupy szkolne pod wodzą nauczycieli (sic!) i grupy podrostków niszczyły mienie żydowskie. Przede wszystkim synagogi, w tym architektoniczne perły, zabytki. Zniszczono wtedy ponad 1000 (słownie tysiąc) obiektów. Prawie wszystkie… Zwoje Tory były wdeptywane w ziemię, cenne elementy wystroju kradzione pod lufami pistoletów. Druga część polegała na niszczeniu, a następnie rekwirowaniu majątku prywatnego Żydów, w tym szczególnie sklepów – gdzie skupiono się na przyjemności wybijania szyb i palenia. Po czym zmuszano pierwotnych właścicieli żydowskich do przekazywania praw własności nowym aryjskim właścicielom oraz wypłacania im (!) odszkodowań za zniszczenia w obiektach. Czujecie tę perwersję? Trzeci etap to były aresztowania mężczyzn żydowskich i zamknięcie ich w obozach koncentracyjnych (już wtedy istniejących na terenie Niemiec). Udało się wtedy wsadzić do obozów (np. Dachau) ¼ Żydów płci męskiej.

Cynizm faszystów polegał na tym, że żądali od Żydów niemożliwego: żeby zniknęli z ‘ich kraju’ i jednocześnie, w tym samym czasie, żeby nie wyjeżdżali. Zabierano im paszporty, nie udzielano wiz.

Była w tym jakaś obsesja, perwersyjna satysfakcja, posłuszeństwo autorytetom, które doprowadziły, jak wiemy, do wymordowania milionów ludzi. Z tym nie mogę się pogodzić.

________________________

Z półki