…czytam, ale coś poszło nie tak, jak trzeba

Willy Russell Inny chłopiec

W ramach sięgania po książki z Biblioteczki Zofii i zapotrzebowania na coś lżejszego przeczytałam powieść nieznanego mi wcześniej Willego Russella. Książkę wydał Świat Książki. Trafiła ona do mojej teściowej zapewne w 2006 r. Nie sądzę jednak, żeby sama ją wybrała. Pewnie przyjęła ją jako obowiązkowy zakup w czasach, kiedy księgarnia wysyłkowa ŚK wciskała klientom wybrane pozycje pod pozorem zaciągnięcia przez nich zobowiązania. 

Piszę o tym, bo przyjęcie  w ten sposób kilku książek ze ŚK, zamiast zerwania z nimi umowy, doskonale obrazuje tradycyjne rozumienie świata, jakiemu hołdowała Zofia. Zawsze zakładała, że ludziom trzeba ufać. (Nawet teraz pozostaje w miarę ufna i optymistyczna.) Oceniała innych według siebie i zasad, którym sama była wierna. A umowa rzecz święta… Nawet jeśli korzystna tylko dla drugiej strony…

Wracajmy do Innego chłopca. Jest to do pewnego stopnia udana powieść o dojrzewaniu, dorastaniu do odpowiedzialności, ustalaniu swoich granic, swoich  talentów i prawdziwej tożsamości. Autorem powieści jest autor sztuk scenicznych, które odnoszą niebywale sukcesy, gdziekolwiek są pokazywane: Shirley Valentine i Edukacja Rity. U nas, jak zapewne wiecie, wybrała te teksty dla siebie Krystyna Janda. To jest najważniejsza rekomendacja, żeby przeczytać Innego chłopca.

Zgodnie z oczekiwaniem najmocniejsza stroną utworu jest skondensowana dramaturgia, świetnie nakreślony bohater główny, kilka udanych postaci drugoplanowych, no i 'sceniczne' dialogi.

Rzecz jest ujęta w formę listów, które główny bohater, 19-latek z małego miasteczka niedaleko Manchesteru pisze, choć nie wysyła, do swego idola piosenkarza Morriseya z The Smiths. Listy powstają w ciągu kilka zaledwie dni, które  Raymond Marks  spędza w pełnej przygód podróży do swojej pierwszej pracy, zresztą na budowie. Trzeba przyznać, że jest to świetny chwyt inicjujący intrygę, ponieważ od razu pojmujemy, że młodzieniec z taką wrażliwością, inteligencją i który tak pisze, nie powinien nigdy trafić na budowę. Czujemy się więc zaciekawieni i chętnie stopniowo dowiadujemy więcej o tym, co potoczyło się nie tak w życiu Raymonda.

Po pierwsze Ray jest troszkę zbyt bystry i z pewnościąwięcej niż troszkę nieżyciowy. Oto na przykład jak zareagował, kiedy na stacji dowiedział się, że bilet kolejowy jest droższy niż się spodziewał:

- […] Piętnaście funtów dziewięćdziesiąt za bilet do Grimsby! To są dopiero żarty.

[Kasjer…] ściszył głos i powiedział:

- Słuchaj chcesz ten pieprzony bilet czy nie?

- Nie o to chodzi, co ja chcę! – odrzekłem. - Nie dość, że człowiek musi jechać do Grimsby, to jeszcze ma przepłacać za tę przyjemność?

Rozzłościł się i lekceważąco rzucił bilet w powietrze.

- Więc go nie chcesz?

- Nie chcę – powiedziałem – tylko m u s z ę go mieć.

[Kasjer] Odetchnął z ulgą.

  

Widzimy już, że Ray nie zachowuje się standardowo, mówi nie te rzeczy, co trzeba, i robi nie to, co wypada robić w danej sytuacji. Poza tym pisze teksty piosenek, zaczernia non stop kartki zeszytu i... najpierw jest grubasem, a potem dla odmiany zostaje wegetarianinem :)

Do tego pochodzi z niepełnej rodziny, a matka jest w związku ze swoimi własnymi problemami niepewna swoich racji, podatna na wpływy, jakie wywiera na nią prowincjonalne angielskie miasteczko. Bardzo chciałaby się dostosować, być ‘normalna’…. Ale co to znaczy być normalnym w Failsworth? Dzięki ciętemu językowi Russella poznajemy uroczych mieszkańców tego miasteczka od najciemniejszej strony. Wielu z nich to ograniczeni intelektualnie i pełni hipokryzji beneficjenci dobrobytu konsumenckiego końcówki XX wieku. 

Tacy chłopcy jak Ray w naturalny sposób odstają od otoczenia, często są przez nie odrzucani albo wręcz wskazywani na kozła ofiarnego przy pierwszej nadarzającej się okazji. Tak się dzieje i w tym przypadku. Chłopca spotykają wszelkie niesprawiedliwości świata. Kłania się Oliver Twist Dickensa. Ray beznamiętnie relacjonuje w listach niegodziwości, jakich zaznał ze strony dorosłych, którzy teoretycznie powinni się o niego troszczyć. Trudno się dziwić, że jako czytelniczka czułam się bezradna wobec jego cierpienia i samotności. I to jest dobre.

Wszystko na razie gra - mamy do czynienia z doskonale ulokowaną w literaturze anglosaskiej uniwersalną historią samotnego dziecka, które jest pozostawione same sobie w nieprzychylnym świecie. Do tego dochodzą ujmujące postaci drugoplanowe jak np. kolejny odmieniec - Twinky – homoseksualny, „dziewczyński” przyjaciel Raya z dzieciństwa. [Ciekawe, bo musi to być typ postaci o istotnej symbolice dla Brytyjczyków… Można go rozpoznać m.in. w przyjacielu Billego Elliota z kultowego filmu o tym samym tytule, filmu, tak jak książka wypuszczonego w 2000r. oraz potem, w absolutnie genialnie zagranym głównym bohaterze Śniadania na Plutonie z 2005r. - Kitty.]

Bardzo dobrze jest u Russela opowiedziany także wątek niedojrzałych rodziców, którzy nie radzą sobie ze zwykłymi dziecięcymi wpadkami, typowymi dla wieku dojrzewania. Autor nie waha się skrytykować nadmiernej ufności, jaką pokładamy w instytucjach i pseudoekspertach, którym powierzamy wychowanie naszych dzieciaków. Im  tak naprawdę potrzeba więcej uwagi, czułości i zaufania bliskich im osób. Inny chłopiec (a raczej „Chłopiec nie taki, jak trzeba”, bo taki tytuł lepiej oddaje sens oryginalnego tytułu The Wrong Boy)  dostaje z powodu przykrego zbiegu okoliczności etykietę początkowo dziwaka, potem zboczeńca, w końcu wariata. W efekcie zostaje kozłem ofiarnym małej społeczności, w której przyszło mu żyć. Odrzucenie i zbyt pochopne przypisywanie mu chorób psychicznych prowadzi do skrajnego wyobcowania, stresu i staje się samospełniającą się przepowiednią.

A więc, co my tu mamy? Poczucie wyobcowania, znane każdemu, kto był kiedyś lub jest teraz nastolatkiem - niezbędny element każdej spowieści o dojrzewaniu. I wszystko byłoby idealnie, gdyby Russel nie przeczytał Harrego Pottera, który pojawił się w księgarniach w 1997r...

Bo tylko chęć pójścia w ślady dobrze sprzedającej się Rowling może wyjaśnić, jak Russell mógł wpaść na takie a nie inne zakończenie swojej książki. I nie o magię tu chodzi, bynajmniej, tylko o kicz w czystej postaci…

Mówiąc kicz, mam na myśli to, że owo zakończenie zawiera wszystko, co jest potrzebne, żeby ucieszyć docelowego młodego czytelnika…  a nawet dużo więcej. Taki właśnie nadmiar nazywam kiczem. Sprawy układają  się zbyt pięknie, aby to było prawdziwe, a u Russella układają się nawet piękniej. Najważniejsze wątki zwykle wyjaśniają się na koniec historii, ale u Russella wyjaśniają się... wszystkie wątki. Deux ex machina aż furczy od nadużywania. A w ostatnim akapicie autor zaserwował taką niedorzeczność fabularną, że aż mi się zęby zacisnęły. 

Tak jakby autor w ostatniej chwili przypomniał sobie, że książka będzie w księgarni leżała w dziale „powieści dla młodzieży”, ewentualnie „powieści o miłości”. A przecież miała szansę na półkę „powieści obyczajowe”. No, szkoda.

_______________________

Wyzwanie z Literą w tle oraz Z biblioteczki Zofii