…można popatrzeć przez lupę na życie Iwaszkiewicza

Piotr Mitzner Hania i Jarosław Iwaszkiewiczowie

Po przeczytaniu Pra. Ludwiki Włodek pojawiła się we mnie chęć lepszego zrozumienia postaci żony Iwaszkiewicza. Jej osoba nie była dla mnie klarowna, coś tam było dziwnego, jakaś tajemnica, coś co mnie przyciągało. Postać Iwaszkiewicza rysowała się dość jasno – wielki, także fizycznie dominujący nad otoczeniem, podziwiany, erudyta, obdarzony wielkim talentem i pracowitością, oportunista, trzymający dystans, asertywny, egocentryk, ale sympatyczny, pokrzykujący, ale nie agresywny, po prostu spragniony uznania i poklasku, wygodny człowiek, otoczony całe życie przez usługujące mu kobiety, którymi w zamian się opiekował.

Wnuczka minimalnie brała jego stronę w opowieściach o małżeństwie pradziadków.

Prababcia Hania, no tak..., była jedną z najlepszych partii w Warszawie w latach 20-tych XX wieku... Ale jej korzenie były do gruntu mieszczańskie… Była niezrównaną partnerką intelektualną dla skamandrytów i samego Iwaszkiewicza, pierwszą tłumaczką Prousta (niektórzy uważają, że nadal najlepszą)… Ale nie potrafiła wyegzekwować żadnego swojego polecenia od służby, nigdy nie korzystała z głównego wejścia do domu, zawsze tylko z kuchennego, na starość odziewała się w szmaty. Może i wychowała swoje wnuki po ich porzuceniu przez matkę, uratowała dziesiątki osób w czasie wojny,  a to wykupując je z transportów, a to przechowując w Stawisku, serwując posiłki często dla 30 osób na raz… Ale cierpiała na obsesję higieny, ciągłego mycia rąk, anoreksję, dewocję i wprowadzała niepotrzebny niepokój.

Do tego jak zrozumieć małżeństwo pomiędzy biseksualnym sybarytą, a odrzucającą seksualność dewotką, małżeństwo, które przetrwało 57 lat. I zakończyło się śmiercią małżonków w odstępie kilku miesięcy zaledwie…

Książka Mitznera, mieszkańca Podkowy Leśnej i jednego z wielu bywalców Stawiska, a potem krótko pracownika Muzeum Iwaszkiewiczów, pomaga lepiej pojąć te trudne sprawy.

Stosunek do małżonków Iwaszkiewiczów jest tu bardzo wyważony, ale jednak sympatia autora znajduje się nieco bardziej po stronie Hani Iwaszkiewicz (zwróćcie uwagę na protekcjonalizm tego zdrobnienia!). Może dlatego, że Mitzner na własne oczy widział wielokrotnie wielkiego poetę krzyczącego na maleńką i drobną, przepraszającą, że żyje, kobietę. I to zwykle  z błahego powodu – najczęściej jakiejś niezaradności gospodarskiej, np. że nie czekał na niego obiad. Ona zaś zawsze go tłumaczyła i całe życie starała się go nawrócić.

Tak, proszę państwa, tak to było. Wygląda na to, że było to jeden z tych toksycznych związków, w których parę łączy niewątpliwie bardzo silna, ale za to bardzo konfliktowa więź.

A przy tym mówimy o bardzo uzdolnionych i szlachetnych ludziach… O poecie, który potrafił nawet najbłahsze codzienne wydarzenie przekuć we wspaniałą literaturę, uniwwersalizując problem, a jednocześnie w ten sposób radząc sobie, bo sublimując swoje konflikty wewnętrzne.

Dla mnie następnym krokiem jest ponowne, dojrzalsze czytanie Matki Joanny od Aniołów, historii tzw. opętania,  za którym kryje się seksualna frustracja, poczucie winy na tle bogobojności i poświęcenie dla ukochanej osoby jako sposób na nadanie sensu swojemu życia.  Krzywicka w swoich wspomnieniach wprost pisze, że jest to (upoetyzowana) historia Iwaszkiewiczów z czasów, gdy Hanna, będąc w trzeciej ciąży, przeżyła załamanie nerwowe i trafiła do Tworek: Kiedy potem czytałam Matkę Joannę od Aniołów, powiedziałam do Jarosława: „To... o tobie, o was.”. „Naturalnie – odpowiedział – ty to wiesz, ale ci, którzy nie wiedzą, biorą to jedynie za literaturę.”