...pisać każdy może i chce, a czytać niestety mało kto

Natknęłam się ostatnio na dwa artykuły w GW na temat, który tak mnie ostatnio zajmuje, mianowicie opanowania rynku literackiego przez prawa rynkowe. Oba wskazują na ciekawe zjawisko. Ludzie w większości przestali czytać, za to niespodziewanie dużo z nich zaczęło pisać. 

Przemysław Czapliński w artykule ‘Piracka akademia pisania’  zwraca uwagę, że rozwój społeczny, który zapewniało przedtem czytanie, zaczęło zapewniać teraz pisanie – oparte na przetwarzaniu, swoisty recycling umysłowy, mający jednak jakąś wartość kulturotwórczą. Czapliński nie ocenia, zauważa po prostu, że to masowe  zjawisko i czas już przestać płakać po czytaniu. Z drugiej strony fakt, że każdy teraz pisze – piszę i ja - powoduje zalew tekstów. O tym traktuje artykuł Mileny Rachid Chehab ‘Pisarzu, wylansuj się sam’.

Jak wybrać z setek tysięcy tekstów (na Zachodzie), czy dziesiątek tysięcy (w Polsce) tekst do druku? Jaką książkę kupić? Jaką książkę przeczytać? Są to oczywiście 3 różne kwestie – wydawanie, kupowanie i czytanie – niemniej jedno na pewno je łączy. Jest to recenzja czy też rekomendacja.

Po tym, jak zbulwersowało mnie, że redaktorzy w wydawnictwach pierwszą decyzję podejmują na podstawie krótkiej zajawki utworu dostarczonej przez samego autora, najpierw się uśmiałam, potem wściekłam na ten absurd, ale potem... zaczęłam o tym dalej przemyśliwać. Najpierw bezkrytycznie uwierzyłam, że to sami autorzy piszą sobie takie rekomendacje, blurby marketingowe i dostarczają je razem z CV, w którym zaznaczają co bardziej ekscytujące fragmenty swojego życiorysu, na dowód tego, że są „chodliwym towarem”. 

Po lekturze wspomnianych wyżej artykułów zaczęłam jednak dostrzegać, że niewidzialna ręka rynku sięgnęła w tym przypadku nawet dalej. Okazało się, że zarówno wydawcy, jak i autorzy, kupują recenzje na tony. Portal GettingBooksReviews.com oferował recenzję dowolnej książki w pakietach nawet po 300 sztuk. Zamawiający recenzje oczywiście nie dawali instrukcji, jaka ma ona być, niemniej stawka od sztuki była wyższa w przypadku recenzji pozytywnej…. Jakie to proste... Recenzentka rekordzistka dostarczała 70 takich blurbów na tydzień. (Ależ szybko czyta ta pani!) Co więcej, pisarze chcąc sprzedawać swoje produkty, zaczęli sami sobie pisać recenzje i je publikować, podszywając się pod czytelników (np. robił tak nagradzany za kryminały R.J. Ellory).

Najzabawniejszy w tym wszystkim jest fakt, że, jak podejrzewam, każdy z tych zawodowych oszustów-recenzentów nawet pod przysięgą mógłby powiedzieć, że nie kłamie, oceniając pozytywnie daną pozycję książkową, że jest głęboko przekonany, że książka ta jest z pewnością warta przeczytania. (Nic ich to przecież nie kosztuje, oni przecież książki do recenzji dostają za darmo. Kosztować to będzie dopiero czytelnika docelowego...) Co więcej, ja im wierzę, że oni do pewnego stopnia wierzą w to, co piszą!

Bo to nie są recenzje, a oni nie są profesjonalnymi recenzentami, kierującymi się wymogiem profesjonalnej rzetelności i  zawodowym kodeksem zachowań. Te zostały jednak wyparte z rynku przez amatorskie czytelnicze opinie, z całym szacunkiem dla nas czytelników-amatorów.

Najgorsze, że tymi opiniami można łatwo manipulować - jeśli nie przez zwyczajne kupienie naszej przychylności, to choćby poprzez wykorzystanie 'reguły wzajemności', która  wymaga, by w jakiś sposób rewanżować się za to, co od kogoś otrzymujemy. Inna jest sytuacja niezależnego krytyka. Jemu się płaci nie za pozytywną ocenę, ale za konstruktywną krytykę. Jeśli nie wywiązuje się ze swojej roli, jego rekomendacje tracą wiarygodność, a on sam pracę, bo rzetelność ocen to jego jedyna moneta.

Jedyna więc nadzieja w tym, że recenzenci-czytelnicy będą kierować się zasadami rzetelności, na tyle na ile potrafią, i pomimo wszystko. A to naprawdę spore oczekiwania...

Patrząc jednak na skalę masową i na doświadczenia zachodnie to dostrzegam jednak problem, który czeka na rozwiązanie. Wynika on, jak sądzę, z faktu, że rynek książki przeniósł się do świata internetu, a internet ma swoje prawa. A najważniejszym jego prawem jest: "popularność rządzi". Popularność, czyli ilość - nie jakość - pozytywnych opinii. Analitycy sprzedaży internetowej podkreślają, że ilość - nie jakość intelektualna, wiarygodność, rzetelność -  rekomendacji, po prostu ilość kliknięć ‘lubię’ i itp. ma absolutnie największy wpływ na sprzedaż. 

Trudna sprawa. Sama także potrzebuję rekomendacji, ale skąd je czerpać? Czy niedługo pojawi się jakieś zabezpieczenie przeciw procederowi zachwycania się na zlecenie? Mój mąż optymista twierdzi, że tak. On naprawdę wierzy w niewidzialną rękę rynku.

PS. EMPIK wskazał 80 swoich pracowników, którzy będą pisać recenzje książek. Będą one zamieszczane w necie i na regałach, podpisane imieniem i nazwiskiem autora opinii. Ciekawe, jaki będzie procent recenzji negatywnych, jak sądzicie? 

* Zdjęcia pochodzą ze wspomnianych artykułów z wyborcza.pl