…Lem i fiasko science fiction

Stanisław Lem Fiasko

Fiasko to ostatnia z napisanych przez Stanisława Lema powieści science fiction. Powstała w 1987 r., kiedy autor przebywał na emigracji w czasie stanu wojennego. Sam wspomina, że napisał Fiasko z powodów finansowych, otrzymał 100 tysięcy marek zaliczki i pełną swobodę twórczą. Była to oferta nie do odrzucenia, którą przyjął i zrealizował pomimo narastającej depresji i kłopotów ze zdrowiem (cukrzyca).

Można więc traktować Fiasko jako pożegnalną powieść mistrza sf, powieść o kosmosie, kosmonautach, technice podróży na odlegle planety z wykorzystaniem niezwykłych właściwości czarnych dziur, kolonizacji tych planet, zamrażania ludzi, a potem przywracania do życia, a wreszcie o nieudanym spotkaniu z kosmitami – obcymi, którzy uciekają przed kontaktem z człowiekiem, będąc sami w stanie wewnętrznej wojny, co prowadzi do eskalacji agresji.

Ale jestem pewna, że i wy nie daliście się zwieść…

To jest oczywiście powieść o człowieku i dylematach, które przed nim stają każdego dnia. O decyzjach i intencjach, które nam przyświecają, oraz o tym, co to w ogóle znaczy być człowiekiem.

W Fiasku mamy do czynienia ze światem bardzo na P: pesymistycznym, przygnębiającym, pełnym przemocy i pozorów postępu. Przyznaję, że książka Lema mnie zasmuciła i pozostawiła bez nadziei.

Oczywiście są w niej momenty wspaniale, kiedy Lem ujawnia oprócz wszechobecnej erudycji w zakresie najnowszych ustaleń fizyki, kosmonautyki, medycyny i filozofii,  także swój dawny geniusz fabularny i narracyjny. Ulegam jego obrazowaniu – filmowemu w najlepszym tego słowa znaczeniu – kiedy opowiada nam przygody młodego, cudownie energetycznego i młodzieńczo ryzykanckiego pilota Angusa Parvisa, wkładającego „elektroniczną skórę”, żeby niczym (późniejszy) filmowy Iron Man poruszać antropomorficzną maszyną kroczącą na Tytanie, księżycu Saturna. Jesteśmy pod wrażeniem dyskusji na każdy temat, także teologicznych, także komputera pokładowego o znamiennej nazwie: GOD. Podoba mi się także fragment o poszukiwaniu jednostkowej tożsamości odpowiadającej za poczucie człowieczeństwa u odhibernowanego Parvisa/Pirxa/Tempego. Sam motyw odzykiwania świadomości w nie swoim ciele niesamowicie poruszył moją wrażliwość. Zatrwożyła mnie z kolei wizja wędrówki w labiryncie kopców termitów... I te mechanizmy, które ciągle się psują... Części zamienne i narzędzia, których zawsze brakuje pod ręką... To przypomina wybór elementów ze złego snu...

Ale już na pewno zachwyciłam się, kiedy Lem odwoływał się do łacińskich sentencji i motywów z A.E. Poe,  czy Makbeta Szekspira, żeby pokazać, że człowiek od zawsze popełnia te same błędy: pragnie ciągle zdobywać, przekraczać granice, pragnie panować, chciwie zagarniać coraz to nowe obszary, nie licząc się ze słowem NIE.  Wojna - jak zwykle w historii homo sapiens - okazuje się nieunikniona. Fiasku Lema przyświeca bowiem łacińskie motto: ‘Nikt nie zadrze z nami bezkarnie’.

Lem wydaje się mówić: człowiek to jest dziwne zwierzę. Sam będąc efektem procesu ewolucji, czyli w gruncie rzeczy sekwencji użytecznych przypadków, przypisuje sobie wielkość, która nie jest mu naprawdę dana. Na przykład wyruszamy w kosmos, choć nie jest jasne po co? Deklarujemy chęć kontaktu z ewentualnymi Obcymi, ale czemu i komu ma to służyć? Co owi hipotetyczni Obcy zyskaliby dzięki kontaktowi z naszym gatunkiem? Jaka jest nasza oferta dla wszechświata?

Zachęcona przez Lema skorzystam przez chwilę z wyobraźni. Pogdybajcie razem ze mną. Przecież nie musimy latać w kosmos, żeby mieć kontakt z Obcymi…. Weźmy np. delfiny. Wydaje się, że ludzie bardzo pragną zrozumieć język delfinów. Ale co by było, gdyby np. okazało się nagle, że delfiny naprawdę są istotami myślącymi i posiadają jakiś rodzaj kultury?

No, super! Po prostu ekstra!

Czyżby?

Jestem przekonana, że po krótkim okresie fascynacji Obcymi, jak zwykle rozpoczęlibyśmy rywalizację, kolonizację, niewolenie i wreszcie eksterminację. Nie pozwolilibyśmy przeżyć komuś, kto mógłby się z nami równać, o nie!

Lem chyba myśli podobnie, skoro po latach nie zawaha się tak podsumować naszej ludzkiej pychy:

Wcale nie chcemy zdobywać kosmosu, chcemy tylko rozszerzyć Ziemię do jego granic. 

__________________________

Przeczytane w ramach wyzwania Lemoriada i Z półki