Fascynujący Yukio Mishima

Yukio Mishima „Złota Pagoda” 

Piękne widoki są jak piekło.

Yukio Mishima

Jedna z najbardziej cenionych powieści pisarza, który uważany był za życia za pewnego kandydata do nagrody Nobla. Mając w zasięgu ten realny sukces wybrał iluzoryczną sławę pogrobową, popełniając spektakularne seppuku, które już na zawsze „przykryło” jego sztukę. A szkoda.

Bo Yukio Mishima to wytrawny pisarz. Napisał trochę poezji, klika powieści i przede wszystkim dramaty. Był stylistą. Wyrafinowanym. Panującym nad materiałem słownym bardzo, bardzo. Świadomie stylizował swoje utwory, korzystając z wzorów przede wszystkim europejskich. Po krótkim okresie fascynacji romantycznym rozbuchaniem, przeszedł na pozycje klasyczne. I taka jest „Złota Pagoda”. Formalnie perfekcyjna, wzorowana na Tomaszu Mannie (jeśli chodzi o Europejczyków) i na wykształconym w Niemczech Ogai Mori (jeśli chodzi o Japończyków), pełna ładu, harmonii,  bez zbędnego słowa, żadnej niejasności, intelektualna i pozbawiona niepotrzebnych uniesień. Chłodna w wyrazie. Pięknie i elegancko opowiedziana historia nawiązująca do faktycznych zdarzeń w Kioto, gdzie tuż po II wojnie światowej jeden z młodych buddyjskich mnichów spalił świątynię, bezcenny zabytek, XIV-wieczną Kinkakuji. Bo była zbyt piękna...

W powieści Mishimy zapoznajemy się z literacką wizją tego zdarzenia i jego hipotetycznych przyczyn. Zło pokazane jest jako banalny, acz nieunikniony, splot osobowości i okoliczności. Bohater, samotny od początku do końca, uzasadniający tę samotność swoim jąkaniem się i brzydotą, odrzuca świat i jest przez niego odrzucany. Jego myśli krążą wokół tego, jak nadać swojemu życiu sens:

Ta wielka ciemna pozbawiona znaczenia rzeczywistość została mi dana i napierała na mnie z nieznośną, ogromną siłą.

Kiedy czytam takie słowa, nie mogę nie pomyśleć, że są to rozważania raczej mocno nietypowe dla młodego niewykształconego chłopaka z prowincji japońskiej…  Nie oszukujmy się, w takich chwilach myśli czytelnika biegną ku autorowi. Dalej przeczytamy jeszcze inne mocno autobiograficzne wyzwanie:

Żyłem, nie dotykając życia.

Bywa, że ból zadawany sobie lub innym jest jedyną okazją, żeby poczuć, że się żyje.

I kolejne słowa Mizoguchiego, bohatera Złotej pagody, które mógłby zapewne wypowiedzieć i sam Mishima, cherlawy młodzieniec, wysłany przez rodziców w świat, czujący się często obco w swojej skórze:

Gdyby nie było ludzi, nie byłoby też upokorzeń.

W powieści Złota Pagoda musiała spłonąć, bo Mizoguchi tylko niszcząc, to co jest dla niego niedostępne (piękno), czuje, że żyje:

Wtedy zacznie się moje  nowe życie, przygotowane specjalnie dla mnie.

Złota Pagoda to literatura wysokiej jakości. Intrygująca w swojej powściągliwości. Poza interesująco poprowadzoną analizą zła i rozważań o pięknie, które nie jest ani dobre, ani mądre - przynajmniej dla niektórych - pozwala też lepiej zrozumieć Japonię i Japończyków, ich kulturowe korzenie sprzed II wojny i szczególnie ciekawie opisaną biedę i wstyd powojenny.

A teraz kilka słów o fascynującym autorze Yukio Mishimie (tu imię i nazwisko w kolejności europejskiej, warto jednak pamiętać, że po japońsku nazwisko zapisywane jest jako pierwsze.) Mishima przeszedł świadomą przemianę po powrocie z młodzieńczej wyprawy dookoła świata. Postanowił osiągnąć dokonałość we wszystkim, co robił, za wszelką cenę. Pisał doskonałe teksty, ubierał się doskonale, wyrzeźbił dokonałe ciało, miał grupkę wyznawców, był dandysem i estetą aż po grób. Nawet jego głowa po odcięciu nie wyglądała brzydko...

Oto nieco więcej szczegółów dla chętnych. Czerpię je z pamięci oraz z artykułu Roberta Stefanickiego w Dużym Formacie GW. 


Mishima już na zawsze pozostanie w ludzkiej pamięci z powodu swojej wzniosłej w zamierzeniu, a groteskowej w wykonaniu śmierci przez seppuku w 1970 r. Jak to się odbyło? Mishima wraz z grupką zwolenników zajął budynek rządowy, wziął zakładników, zażądał zgromadzenia oddziałów żołnierzy Sił Samoobrony przed budynkiem w celu wysłuchania jego przemowy w zupełnym milczeniu. 


Oni jednak ani jej nie słyszeli z powodu odległości, ani nawet nie chcieli jej słuchać. Tłum wołał  ”Złaź. Przestań się wygłupiać!”. 

Determinacja nie opuszczała Mishimy. Zaplanował w końcu ten spektakl perfekcyjnie...  I nie przesadzam wiele, mówiąc o spektaklu. Mishima pragnął umrzeć estetycznie. Pragnął, żeby jego śmierć była dziełem sztuki. Takie myślenie ma długie tradycje w kulturze japońskiej. 

Występował w mundurze zaprojektowanym dla niego (i jego osobistych stu żołnierzy zgromadzonych w  Stowarzyszeniu Tarczy) przez Pierre Cardina. Przygotowanie do ceremoniału seppuku nie zostało przerwane. Następuje rozplatanie sobie brzucha. I tu mały klops... Honorowy pomocnik – co prawda nie mdleje, ale i nie ścina głowy - tylko trafia w kark. Drugi za to ścina ich obu. Sytuacja uratowana... A wszystko to po to, by wzburzyć siły paramilitarne w Japonii do buntu przeciw narzuconej przez powojenną konstytucję demokratyzacji i demilitaryzacji i związanej z tym ‘amerykanizacji’ życia w Japonii. Wielu powie: ‘Zgroza i bezsens.’ Są też i tacy, którzy powiedzą: ‘Odwaga i wierność zasadom kodeksu bushido.’

Ja powiem: Odzwierciedlenie chorego sposobu myślenia. Radzenie sobie z bólem istnienia. Pragnienie bycia kimś lepszym, niż się czuje, że się jest. Konsekwencja pewnego sposobu życia, w którym forma i styl nadają treść życiu. I wszystko to, aby podnieść poczucia swojej wartości, choć przez chwilę być podziwianym i szanowanym. Czy nie jest tak, że takim ludziom potrzebne bywa dokonanie czynu o charakterze „przekroczenia tabu”? Niezwykłego czynu, który ze zwykłego człeka uczyni bohatera? Prawda jest taka, że nikt nie rodzi się bohaterem. Zwykle bohaterem ktoś staje się przypadkiem. Są jednak tacy, którzy trenują, żeby zostać bohaterami. 

Wydaje się, że taką patologiczną drogę wyrównywania deficytów emocjonalnych wybrał właśnie Yukio Mishima, początkowo słaby i chuderlawy dzieciak wychowywany przez wymagających opiekunów,  z czasem niepewny siebie młodzian zafascynowany kulturą helleńską i starożytnością, Europą, który po powrocie z podroży dookoła świata decyduje rozpocząć trening ciała (kulturystyka i karate) i ducha poprzez wstąpienie na drogę bushido, które ma mu zagwarantować „przekroczenie swoich słabości” i stanie się godnym  uznania, w swoich głównie oczach. 

Charakterystyczne, że Mishima w licznych tekstach autobiograficznych z pogardą wypowiada się o okazywaniu uczuć, słabości i ‘kobiecej naturze’, którą za wszelką cenę pragnie w sobie zwalczyć.

Ludzi tak sobie radzących z dojmującą pustką, poczuciem braku, niskim poczuciem wartości jest więcej. Co jakiś czas wypływają na szerokie wody, kiedyś gazet, teraz telewizji i Internetu, a to strzelając do Lennona, a to wbijając nóż w plecy tenisistki, palnując atak na parlament, uderzając w twarz kogoś znanego na wizji, rozbijając komuś jajko na ramieniu, itd. Itp. Podobny wzór zachowania, podobny typ osobowości, zbliżone urojenia wielkościowe.  Podobna agresja jako pomysł na zaistnienie. A na co dzień samotność, samotność, samotność.

Yukio Mishima - fascynujący, autodestrukcyjny człowiek.

____________________________

 Czytamy serie wydawnicze... Biblioteka Japońska [Wyd. Wilga]]