Evelyn Waugh "Daleko stąd. Podróż afrykańska"- pigułka na dobry humor

Evelyn Waugh Daleko stąd. Podróż afrykańska

Warto zatem choć przez chwilę rozważyć ewentualność, że w niewybaczalnym i niewytłumaczalnym przekonaniu Anglosasów o wyższości własnej rasy kryje się coś istotnego.

Evelyn Waugh

Niepoprawne, ale jakże urocze. Dokładnie tak jak  cała ta książka. Nie zgadzam się z jego poglądami, ale śmieję się, kiedy je czytam. Jak on to robi? Inteligentny autor, który ma chyba dostęp do jakichś tabletek z poczuciem humoru i kąśliwą ironią.

Całkowicie niepoprawna, obarczona stereotypami opowieść o zawadiackiej podróży za 500 funtów, którą Waugh przedsięwziął chyba wyłącznie z nienawiści do nudy i rutyny. Akredytował się jako dziennikarz i wyruszył z wilgotnego i mglistego Albionu wprost na gorącą pustynię Abisynii, żeby uczestniczyć w pompatycznej, a zarazem zupełnie pozbawionej znaczenia (przynajmniej zdaniem Waugh’na) intronizacji cesarza Hajle Sylassje (pisownia oryginalna). Zdaje się, że zdarzenie to nie specjalnego miało znaczenia politycznego dla świta, ale jakże było kulturotwórcze, żeby przypomnieć choćby tych, którzy o Hajle Sellasje potem pisali… Mamy rok 1930. Dalszy ciąg kaprysu i młody Anglik odwiedza także Kenię i Ugandę oraz, w ramach przypadków podróżnych, okoliczne krainy.

Niesamowity zmysł obserwacji autora, zmysł dotyczący szczegółów zachowania, ubioru, nastroju zdarzeń, stosunków społecznych oraz zaskakująco dobre rozeznanie w życiu politycznym makroregionu budzi podziw.  Dowcipne i lakoniczne, kiedy trzeba, teksty, w których autor popisuje się wirtuozerskimi wprost skrótami myślowymi.  Trudno tu streszczać cokolwiek - Afryka to jak wiadomo, kraina magiczna i kloaczna zarazem. Ale może zaciekawi Was może zupełnie poboczny watek polski :)  Polacy wpadają Waugh’nowi w oko  dwa razy: na statku jako „Polacy z saniami” (na równi ze Skandynawami) oraz przy okazji detalicznej relacji z samej uroczystości koronacyjnej cesarza. Sięga ona w swoim przepychu szczytów absurdu. Jak pokazuje to Waugh? 

Wymienia m.in. wszystkie odgrywane w całości hymny, z których polski „pobił wszystkie na głowę w długości w ilości zwrotek”.  Dostrzeżenie tego drobnego faktu  i przytoczenie go pokazuje, jak Waugh potrafi trafiać w sedno jedną frazą, jedną metaforą… Jak jednym przykładem udaje mu się skwitować daną nację czy osobę.  (A swoją drogą wygralibyśmy wówczas w tych zawodach tylko dlatego, że Rosjanie nie uznali za stosowne przysłać swojej delegacji :)

Pojawiają się także próby zdystansowania się, przeanalizowania i krytycznego ustosunkowania się do historii kolonialnej Korony Brytyjskiej. Oczywiście na tyle, na ile jest to dostępne młodemu beneficjentowi owego kolonializmu, mimowolnie przywiązanego do cywilizacji w formie zaproponowanej (odrobinę siłowo, nieprawdaż?) przez jego ziomków.

Szczególnie interesujący wydał mi się autoportret autora, który w nagłym przypływie introspekcji zamieścił Waugh w Daleko stąd. Jak wiadomo, od siebie nie można uciec, nawet będąc w Afryce:

Gdy jednemu znajomemu zazdroszczę umiejętności dostosowania się do różnych środowisk, innemu – doświadczeń kosmopolity, kolejnemu – niezłomnej odporności na sentymentalizm i humbug, jeszcze innemu – wolności od konwencjonalnych uprzedzeń, ostatniemu zaś – bystrego zarządzania finansami i doskonale zaplanowanej gościnności; kiedy zdaję sobie sprawę, że cokolwiek się ze mną dzieje i jakkolwiek bym nad tym nie ubolewał, nigdy nie stanę się „cynicznym światowcem”, o jakich czytuję w powieściach […]; że zawsze się będę czuł niezręcznie z dziewięcioma na dziesięć napotkanych osób; że zawsze doszukam się czegoś alarmującego lub odrażającego w rzeczach, które większość ludzi uważa za warte zachodu, i czegoś zdumiewającego w ich hierarchii wartości; że moja podatność na małe katastrofy i niesprawiedliwości życiowe będzie się raczej zwiększać, a nie zmniejszać […]

Cenię sobie taką szcerość. Waugh jest celnym obserwatorem także siebie samego i swoich reakcji na świat. Brawo. Za ironią i dowcipem (iście angileskim) kryje się powaga, poczucie niedopasowania i nadzwyczajna przenikliwość. Stąd dar dostrzegania tego, co - dla większości – pozostaje na zawsze ukryte, bo oczywiste. jesli teraz popatrzę na tę niewinną twarzyszkę delikatnego młodzieńca, typowego przedstawiciela "klasy próżniaczej", który patrzy na mnie z okładki książki, robi się jeszce ciekawiej.

Już nie mogę się doczekać, jak gdzieś upoluję jego najbardziej znane dzieło Znowu w Brideshad (Brideshad Revisited)!

Mam nadzieję także sięgać teraz częściej po reportaże. Planowałam sobie jeszcze, kiedy czytałam Kapuścińskiego, żeby sięgnąć po innych reprezentantów „wielkiego reportażu”. Evelyn Waugh był na mojej krótkiej liście. Mam też zgromadzone kilka rzeczy Tiziano Terzaniego.  Kogo by tu jeszcze?

____________________________________

Wyzwanie Czytamy serie wydawnicze… [d. Świat Książki, obecnie Wielka Litera], seria Strefy* Strefa Reportażu

Z literą w tle [litera W]

Trójka e-pik: książka z kontynentu afrykańskiego (miejsce akcji/pochodzenie autora)